بیش از یک دهه است که نام دانشگاه شیراز، با ادبیات کودک و نوجوان پیوند یافته است. در آستانه ی چهل ویکمین فجر انقلاب اسلامی گفت وگویی داشتیم با دکتر سعید حسام پور، رئیس مرکز مطالعات ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز:

ضرورت تأسیس گرایش ادبیات کودک و نوجوان چه بوده است؟
پیش از تأسیس گرایش ادبیات کودک و نوجوان در دانشگاه شیراز، در ایران ادبیات کودک و نوجوان، به صورت غیردانشگاهی فعال بوده، کانون پرورش فکری متولی ترویج و گسترش آن بود؛ اما برای اینکه به صورت علمی و دانشگاهی به آن نگاه شود و تحقیقات و پژوهش ها هم سمت وسوی علمی تر و سنجیده تری داشته باشد؛ نیاز به تأسیس این گرایش بود و ضرورت تأسیس این گرایش از همین جا پدیدار شد. درواقع برای اینکه از طریق پرورش صاحب نظران دانشگاهی زمینه را برای تعمیق بخشیدن و علمی تر شدن این حوزه فراهم کنیم. به همین دلیل ابتدا گرایش ادبیات کودک و نوجوان در ایران راه اندازی شد که ما بتوانیم صاحب نظرانی را تربیت کنیم که به صورت کاملا حرفه ای و پرورش یافته به این حوزه می پردازند، چراکه قبلا افراد، بیش تر سلیقه ای و در حاشیه به ادبیات کودک و نوجوان می پرداختند. با تإسیس گرایش ادبیات کودک و نوجوان، به دلیل تمرکز و درنگ بیش تر روی این حوزه از آن پراکنده کاری تا حد زیادی جلوگیری شد، البته فقط راه اندازی این گرایش نمی توانست این کار را انجام دهد. به همین دلیل در کنار آن، تأسیس کتابخانه ی تخصصی، برگزاری همایش ها و جشنواره های تخصصی دانشگاهی در این حوزه، تولید کتاب و فعالیت های متعدد دیگری انجام شد.

در مسیر راه اندازی گرایش ادبیات کودک و نوجوان و تعمیق بخشی به این حوزه، چه خلأهایی شناسایی و برطرف شد؟
یکی از بهترین اتفاق هایی که افتاد این بود که گرایش ادبیات کودک و نوجوان به دلیل ماهیت بینارشته ای بودن آن، زمینه را برای گفت وگوی صاحب نظران در گرایش های مختلف ازجمله کارشناسان زبان و ادبیات فارسی، علوم تربیتی و روان شناسی، جامعه شناسی، یا حتی کارشناسان رسانه یا هنر و... فراهم کرد تا از نزدیک با یکدیگر درباره ی یک موضوع خاص همفکری و گفت وگو کنند. در کنار این تعاملی که این رشته ها با هم داشتند، یک تعامل جدی تری بین دانشگاه و جامعه اتفاق افتاد. به این شکل که پدیدآورندگان آثار کودک و نوجوان در دانشگاه حضور پیدا کردند و به این ترتیب، هم از دانشگاهیان ایده گرفتند و هم نقد و ارزیابی آثارشان را دیدند و هم از تجربیات و پژوهش های دانشگاهی برای ارتقابخشیدن به آثار خودشان تأثیر پذیرفتند. درواقع یک تعامل هم افزایی در این رابطه ی بین دانشگاه و جامعه شکل گرفت که این بسیار ارزشمند است و کمتر در ادبیات بزرگسال اتفاق افتاده است.
علاوه بر این ها، برگزاری سمینارها، نشست های تخصصی و همایش های علمی که به طور ویژه به یکی از محورهای آثار کودک و نوجوان می پرداخت، مانند تصویرگری کتاب های کودک، شعر کودک، رمان کودک و... زمینه را برای محورقراردادن یک ژانر خاص کودک و نوجوان و درواقع جریان سازی برای آن ژانر خاص بیش تر فراهم می کرد و فضای همفکری و هم اندیشی بیش تر میسر شد. طبیعی است که دوباره در مسیر جشنواره ها، نشست ها و... افرادی که چه بسا قبلا دغدغه ی این حوزه را نداشتند، وارد این مسیر می شدند و از دیگرسو نیز افرادی هم که دغدغه ی ادبیات کودک و نوجوان را داشتند، به صورت متمرکزتر روی حوزه های خاصی که مرکز مطالعات ادبیات کودک مطرح می کرد، فعالیت می کردند و این موضوع در دراز مدت به نفع ادبیات کودک ونوجوان کشور بوده است.
از سوی دیگر، طبیعی است که ما برای علمی تر شدن و تعمیق بخشیدن به گرایش ادبیات کودک و نوجوان، نیاز به منبع و تولید منابع پژوهشی داشتیم. ما در جامعه ی ایرانی به این دلیل که این گرایش تازه بنیان گذاری شده بود، چندان منابعی در اختیار نداشتیم و به شناسایی آثار نظری و پژوهشی ادبیات کودک و نوجوان و ترجمه ی آن ها نیازمند بودیم. پس یکی از قدم هایی که در این رابطه برداشته شد، ترجمه ی کتاب هایی بود از سوی صاحب نظران که می توانست به پژوهشگران کمک کند و دانش آن ها را ارتقا بخشد. در همین سال جاری 13 عنوان کتاب در حوزه ی نقد و نظریه ی ادبیات کودک و نوجوان منتشر می شود. همچنین در قالب پروژه هایی چندین مجموعه کتاب تصویری داستانی به انتخاب صاحب نظران جهانی ادبیات کودک و نوجوان، نیز برای کودکان و نوجوانان ایران و همچنین علاقمندان به حوزه ی ادبیات کودک و نوجوان شناسایی و ترجمه شد.
یکی دیگر از فعالیت های مرکز مطالعات ادبیات کودک و نوجوان، انجام طرح های پژوهشی و پژوهش های بنیادین در این حوزه بود. لازم بود کسانی بیایند و پژوهش های گذشته را جمع آوری و آسیب شناسی کنند. در همین راستا مرکز مطالعات ادبیات کودک و نوجوان، طرح هایی پژوهشی را در برنامه های خود گنجاند؛ ازجمله طرح ملی ''دانشنامه ی موضوعی ادبیات کودک ایران که در قالب 6 کتاب با عنوان های ''فرهنگ ادبیات کودک ایران، کتابشناسی موضوعی آثار منتخب تصویری داستانی تألیفی ازسال 1357-1390، کتابشناسی موضوعی آثار منتخب بازنگاری (کتاب های تصویریداستانی بازنویسی و بازآفرینی (1357 تا 1390)، شعرشناسی موضوعی کودک و نوجوان (1357 تا 1390)، کتابشناسی موضوعی آثار منتخب رمان و داستان نوجوان، مقاله شناسی موضوعی ادبیات کودک ایران (1357 تا 1390)، در سال جاری منتشر می شود. این کار باعث شده است، افرادی که بخواهند در این حوزه ها کار کنند کارنامه ای از آنچه که در گذشته انجام شده است را پیش روی خود داشته باشند و بدانند که تاکنون چه کارهایی انجام شده و چه خلأهایی وجود دارد، یا چه نقاط قوت و ضعفی بازشناسی شده است و از این پژوهش ها ایده بگیرند که از این به بعد چه کارهای بهتری می توانند انجام دهند.
غیر از تولید کتاب ها و طرح های پژوهشی، گام دیگری که مرکز مطالعات ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز برداشت، تأسیس نخستین مجله ی علمی پژوهشی ادبیات کودک و نوجوان در ایران بود که با فراخوان، جذب و انتشار مقاله هایی در پیوند با ادبیات کودک و نوجوان که با رویکردی علمی پژوهشی نوشته می شود، به ارتقای سطح ادبیات کودک و نوجوان کشور کمک شایانی کرده است.
علاوه بر این ها به دنبال تربیت نیروهای متخصص و صاحب نظر در زمینه ی ادبیات کودک و نوجوان، آرام آرام دانش آموختگان این گرایش، جذب دیگر نهادهای مرتبط با کودک و نوجوان شدند و به دیگر محافل علمی و ادبی مانند کانون پرورش فکری کودک و نوجوان یا شورای کتاب کودک و نوجوان و... رونق خاصی بخشیدند. درواقع به تخصصی تر کردن حوزه های مرتبط با کودک و نوجوان کمک کردند و به یقین حضور چنین افرادی با رویکرد علمی و دانشگاهی به مجموعه ها کمک می کند و تعامل بهتری میان دانشگاه و جامعه شکل می گیرد. تعاملی هم افزاینده!

چه برنامه هایی برای ادامه ی فعالیت های این مرکز در نظر گرفته شده است؟
اتفاقاتی که در حوزه های ادبیات کودک و نوجوان افتاده، اتفاقات ارزشمندی بوده و باید از این به بعد ادامه داشته باشد. اولین گام تأسیس گرایش دکتری ادبیات کودک و نوجوان در دانشگاه است تا افراد به صورت ویژه تر را در حوزه ی ادبیات کودک و نوجوان تخصص بگیرند و این موضوع می تواند بازهم به پرورش و تربیت نیروی صاحب نظر در حوزه ی ادبیات کودک و نوجوان کمک کند و زمینه را برای جذب هیأت علمی هایی با تخصص ادبیات کودک و نوجوان فراهم کند.
قدم دوم انجام پژوهش های مختلف در این حوزه است. هرچند تاکنون پژوهشهای بنیادین ارزشمندی انجام شده، اما همچنان نیاز به انجام پژوهش های متعددی داریم، به ویژه اینکه اگر تاکنون بیش تر به سمت پژوهش های بنیادین رفتیم، از این به بعد نیاز هست که به سمت پژوهش های کاربردی و عملی تر برویم. مخصوصا در زمینه ی تولید نظریه هایی که بومی تر هستند و در این زمینه نیاز هست که با بازخوانی و تأمل و تعمق در آثار کودک و نوجوان بومی و ایرانی به بوطیقای آثار ادبی کودک و نوجوان آثار بپردازیم و ببینیم که چه نقاط قوت و ضعفی دارند. این موضوع می تواند به تحقیقات دانشگاهی و تولیدات کودک و نوجوان در انواع مختلف رمان نوجوان، کتاب های تصویری داستانی و... جهت دهد.
با توجه به توسعه ی همه جانبه یا فراگیرترشدن درواقع امکانات مجازی و بازی ها و انیمیشن ها و... یه مقدار نیاز هست که به این حوزه ی کودک و رسانه بیش تر بپردازیم.
نکته ی دیگری که لازم است به آن بپردازیم، این است که مقدار بیش تری نسبت به گذشته، مخاطب را وارد نقد آثار کنیم و از حضور مستقیم کودک و نوجوان به عنوان مخاطبان اصلی این آثار بیش تر کمک بگیریم. هرچند که تاکنون هم کارهایی در این زمینه انجام شده، اما بنظرم لازم است تا با بهره گیری مستقیم از این مخاطبان، در وهله ی اول نیازسنجی کنیم و سپس پژوهش ها و آثاری را بر اساس نیازهای این گروه منتشر کنیم.